[Văn học] Cảm nhận về khổ đầu bài "Đây thôn Vĩ Dạ" của Hàn Mặc Tử

HMT là nhà thơ lớn của phong trào thơ Mới, hồn thơ mãnh liệt nhưng quằn quại đau thương. Có những vần thơ đau đớn đến điên loạn nhưng cũng có những vần thơ trong sáng đến vô ngần.Ở điểm giao thoa này, HMT có những bài tuyệt bút và "ĐTVD" là một bài thơ như thế.Thi phẩm không chỉ tái hiện một bức tranh đẹp về làng quê Việt mà còn bộc lộ tấm lòng của một con người tha thiết yêu đời, yêu người. Đặc biệt là khổ đầu bài thơ, chỉ có 4 dòng nhưng đã hé mở những cung bậc cảm xúc hết sức tinh tế của nhân vật trữ tình:"Sao anh... chữ điền."

"



Vừa mới bước vào thi phẩm, ta đã bắt gặp một câu hỏi đầy ám ảnh: "Sao anh không về chơi thôn Vĩ?". Từ "sao" đặt ở đầu câu như báo trước một sự bất thường, có cảm giác như câu hỏi ấy đã bị dồn nén quá lâu nay bật ra thành những dòng cảm xúc da diết và cháy bỏng. Câu thơ ùa ra đến 6 thanh bằng mà bỗng vút lên 1 thanh trắc ở cuối dòng càng xoáy vào tâm can một cơn lốc dữ dội của niềm khát khao tuyệt vọng. Nhưng đó là câu hỏi của ai? Có phải chăng chỉ là của người thiếu nữ thôn Vĩ thôi mà sao xót xa, tuyệt vọng đến vậy? Cũng có thể nhân vật trữ tình đã phân thân để độc thoại với chính mình, nhắc đến "về chơi thôn Vĩ" như một lời giục giã, một nhu cầu cấp thiết, một việc đáng phải làm. Song hai chứ "không về " lại nhẹ nhẫng, xót xa. Chưa về là có thể sẽ về, còn "không về" thì đã bao hàm sự tuyệt vọng. Thôn Vĩ đẹp là vậy, thơ là vậy nhưng không thể trở về được nữa rồi! Bệnh tật hiểm nghèo đã đẩy thiên nhiên và con người thôn Vĩ đi xa mãi, vụt khỏi tầm với của thi nhân. Thôn Vĩ trở thành một thiên đường xa xôi, một hạnh phúc mong manh, mơ hồ. Chỉ một câu thơ thôi nhưng đã ẩn chứa cả nỗi khát khao cuộc sống cùng bi kịch thân phận đắng cay, đau xót và tình yêu đơn phương vô vọng của thi sĩ HMT.


Từ những cảm xúc được khơi gợi, hình ảnh Vĩ Dạ như chợt bừng dậy trong tâm trí nhà thơ ở ba câu tiếp theo. Đó là một bức tranh nhiều tầng mà tầng đầu tiên của nó là một không gian ngập tràn ánh nắng bình minh tinh khôi :"Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên". Không phải là "nắng ửng" trong làn khói mơ tan, không phải là "nắng chang chang" dọc bờ sông trắng, nắng trong bài thơ là "nắng mới lên", thứ ánh sáng nguyên sơ, trinh khiết bắt đầu một ngày mới. Thi nhân như đã theo nắng mới mà về với Vĩ Dạ. Cây cau là cây cao nhất nên đã sớm đón được tia nắng đầu tiên, khi mà trên các lá cau vẫn còn lấp lánh sương đêm. Vốn được chia thành những đốt đều đặn, thân cau như một cây thước của thiên nhiên dựng sẵn trong vườn để đo mực nắng. Câu thơ có một cấu trúc ngôn ngữ thật đẹp: "nắng"-"hàng cau"-"nắng". Chữ "cau" xen giữa hai chữ "nắng" đem đến cho ta một liên tưởng thú vị. Những tia nắng cứ như quấn lấy hàng cau, làm phát lên những tia sáng bình minh thanh tân, ngà ngọc, đẹp và trong trẻo. Cái hay của câu thơ còn là ở chỗ nó chạm đến được cái thần thái của một vẻ đẹp rất đặc trưng và quen thuộc của làng quê Việt Nam.


Nếu câu thơ thứ hai là cái nhìn cao thì câu sau, góc nhìn lại hạ thấp xuống với cảnh vườn tược mướt xanh: "Vườn ai mướt quá xanh như ngọc". Câu thơ có lẽ không thiên về tả cảnh mà thiên về gợi cảm giác. Đại từ phiếm chỉ "ai" như để dò tìm lại những kỉ niệm mang nỗi niềm bâng khuâng. Nhà thơ như một tay cờ chữ lão luyện khi tạo được mối quan hệ thật đẹp giữa những quân cờ ngôn ngữ. Chỉ một chữ "xanh", nhưng xét theo quan hệ nang trong câu, nó được bổ sung bởi nghĩa của từ "mướt" đứng trước, ánh lên một màu xanh mỡ màng, óng ả, tràn trề nhựa sống và nghĩa của từ "ngọc" đứng sau, toát lên một vẻ trong suốt, quý phái. Còn nếu xét trong quan hệ dọc với câu trên, chữ "xanh" đón rất trúng chữ "nắng" từ câu trên rớt xuống. Cả vườn Vĩ Dạ như đang chìm trong giấc ngủ bỗng được đánh thức và bừng lên trong nắng mới. Cảnh trong thơ HMT chứa đầy linh hồn của thi nhân. Từ một câu thơ có vẻ tả cảnh thuần túy, chữ "quá" được đặt vào giữa câu đã khiến cho nó trở thành một lời thầm thốt, trầm trồ, xuýt xoa. Cảnh đẹp đến ngẩn ngơ, quen thuộc lắm mà thi nhân vẫn chưa hết ngỡ ngàng.


Câu thơ kết đoạn hạ xuống thấp hơn nữa để ống kính nhà thơ chụp được một bức chân dung con người: "Lá trúc che ngang mặt chữ điền". Nói là chân dung nhưng kì thực đây là một hình ảnh mang sắc thái biểu tượng nhiều hơn. Khuôn mặt "chữ điền" quen thuộc hiện lên, gợi một tâm hồn phúc hậu, thủy chung. Thêm một "lá trúc che ngang" duyên dáng, thanh nhã, hình ảnh thơ có thần. Nét mềm của lá trúc hài hòa với cái đầy đặn, vuông vức của khuôn mặt khiến câu thơ e ấp một vẻ đẹp phương Đông, vẻ đẹp của con người xứ Huế kín đáo, dịu dàng, bí ẩn và đầy quyến rũ. Ở nơi ấy, vẻ đẹp con người và thiên nhiên hài hòa vào nhau, cùng tạo nên một bức tranh bình dị mà thơ mộng, trữ tình.


Tóm lại, bằng ngôn từ chọn lọc, đầy chất tạo hình ở khổ thơ đầu, nhân vật trữ tình hiện lên qua bức tranh thôn Vĩ đẹp dịu dàng, tinh khôi cùng với nỗi hoài niệm chốn cũ cảnh xưa. Vì thế mà bốn dòng thơ không chỉ đắm say trên bề nổi mà còn lặng trong bề sâu của một niềm đau khắc khoải, một tình yêu da diết và u hoài, tuyệt vọng dành cho thôn Vĩ, cũng là tình yêu lứa đôi và tình yêu cuộc sống. Đọc "Đây thôn Vĩ Dạ", ta không chỉ ấn tượng với ngòi bút thơ tinh tế và sáng tạo của Hàn Mặc Tử và còn thán phục vẻ đẹp tâm hồn của thi nhân. Đó là vẻ đẹp của một con người biết vượt lên mọi đau đớn của tinh thần và thể xác để kiên trì giữ lấy ngọn lửa hi vọng, ngọn lửa khao khát tình yêu và cuộc sống trong trái tim mình, để mỗi ngày trôi qua, dù không được hưởng hạnh phúc trọn vẹn, thi sĩ vẫn để lại cho nhân loại những giá trị vĩnh hằng, như bài thơ kiệt xuất "Đây thôn Vĩ Dạ" vậy.

_THÂN NHUNG_